Deprem Anında Bulunduğumuz Konuma Göre Ne Yapmalıyız?

Sel, yangın, toprak kayması, volkanik patlama, fırtına, deprem ve tsunami… Tüm bu doğal afetler, büyüklüğüne ve kapsadığı alana göre son derece yıkıcı bir karaktere sahip olabilir. Özellikle doğal afet anlamında, diğerlerine nazaran daha şanssız olan ülkeler, bu konulara hazırlıklı olmak için şehir planlama, eğitim ve arama-kurtarma alanlarındaki çalışmalarına önem vermelidir. Türkiye de bir deprem kuşağı ülkesi olmasından kaynaklı olarak yer sarsıntılarına, değişen aralıklarla maruz kalır. Yetkililerin üzerine düşeni yapmasının yanı sıra halk olarak da bu konuda bilinçli hale gelmek, kendimiz ve sevdiklerimiz için atabileceğimiz en önemli adımlar arasında.

Tam da bu sebeple deprem esnasında bulunduğumuz yerlere göre neler yapmalıyız, neler yapmamalıyız konularına, bu yazıda açıklık getiriyoruz. Doğal afetler ve güvenlik konularındaki yetkili kurum ve kuruluşlardan derlediğimiz bilgiler kapsamında; deprem anında evde, okulda, iş yerinde, araçta, açık alanda ya da dışarıda olduğumuz durumlarda neler yapmamız gerektiğini burada öğrenebilirsiniz. Tüm bu soruların cevabından önce depremin ne olduğunu kısaca açıklamakla yazımıza başlıyoruz.

Deprem Nedir?

Yeryüzü, levhalardan meydana geliyor. Bu levhalar; Pasifik Levhası, Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Avrasya Levhası, Afrika Levhası, Hindistan-Avustralya Levhası, Antarktika Levhası, Anadolu Levhası, Kokos Levhası, Karayip Levhası, Nazka Levhası ve Arap Levhası olarak sıralanmaktadır. Yurdumuzun da üzerinde bulunduğu Anadolu Levhası; Avrasya Levhası, Arap Levhası, Afrika Levhası ve Egeit Levhası tarafından çevrelenir. Türkiye’nin, dünyanın en etkili deprem kuşakları arasında yer aldığı bir gerçek. Peki, deprem nedir? AFAD’ın deprem tanımına bakacak olursak şu cümle ile karşılaşırız: “Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin, dalgalar halinde yayılarak, geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına “DEPREM” denir.” Son derece yıkıcı olabilen bu doğa olayının birkaç türü bulunur. Deprem türleri ise oluş nedenlerine göre çeşitlenmektedir. Tektonik, volkanik ve çöküntü olarak adlandırılan deprem türlerinin genel karakteristiklerini aşağıda görebilirsiniz.

Tektonik Depremler: Yeryüzünde meydana gelen depremlerin hemen hemen hepsi bu türdedir. Tektonik depremler, çoğunlukla yeryüzünü meydana getiren levhaların sınırlarında oluşur. Yer kabuğundaki iç kuvvetin sebep olduğu gerilimin boşalması sonucunda meydana gelen bu levha hareketleri, şiddetine bağlı olarak çok büyük ve kalıcı hasarlara neden olabilmektedir. Türkiye’deki depremlerin büyük çoğunluğu tektonik olma özelliğine sahip. Ülke tarihinin en büyük ikinci depremi olma özelliğini taşıyan 1999 Gölcük depreminin yıkıcılığı, olayda 18.000’den fazla kişinin hayatını kaybetmesiyle açıkça görülüyor. Kuzey Anadolu Fay Hattı'nın batı bölümünde meydana gelen bu deprem, Richter ölçeğine göre 7,6 büyüklüğündeydi ve 45 saniye kadar devam etti. Marmara Bölgesi’nin genelinde hissedilen Gölcük depreminin etkilediği şehirler arasında Bolu, İstanbul, Eskişehir, Bursa, Kocaeli, Sakarya ve Yalova bulunuyor.

Volkanik Depremler: Adından da kolayca tahmin edilebileceği üzere volkanik depremler, yanardağların aktive olması sonucu meydana gelen depremlerdir. Volkanların püskürmesiyle ortaya çıkan enerji sebebiyle oluşan volkanik sarsıntılar, Japonya ve İtalya’daki birçok depreme örnek olarak gösterilebilir. Japonya’nın Kumamoto şehrinde meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki depremden sonra yer yüzeyinde fay kırıkları oluştuğu bilinmektedir.

Çöküntü Depremleri: Çöküntü depremler ise mağaraların, kömür ocağı galerilerinin ve tuzlu arazilerde erime sonrası oluşan boşlukların tavanlarının çökmesi sonucu meydana gelen depremlerdir. Yerel olma özelliği taşıyan bu depremlerin hissedilme alanları kısıtlı olduğu için hasara sebep oldukları bölge de nispeten daha dardır. Meteor düşmesi sonucu oluşan çöküntülerin de civarda küçük sarsıntılara neden olduğu bilinmektedir.

Depremde Evdeysek Neler Yapmalıyız?

Depreme nerede ve nasıl yakalanacağımız belirsiz. Bu sebeple her koşulda depreme hazır bir bilinçte olmamız şart. Bu da ancak ve ancak eğitimle ve deprem kültürünün kuşaklar boyu tesis edilmesiyle mümkün olabilir. Biz de bu konuda üzerimize düşeni yapmalı, kendimizi ve sevdiklerimizi korumak adına deprem anında neler yapabileceğimizi konuşarak ve simüle ederek aile içi farkındalığımızı artırmalıyız. Eğer depreme gün içinde evde yakalandıysak aşağıdaki adımları gerçekleştirmeliyiz:

• Öncelikle sakinliğimizi korumalıyız. Sakin kalarak hem kendimizi hem de sevdiklerimizi güvenli şekilde yönlendirme konusunda başarılı olabiliriz.
• Daha önceden belirlediğimiz güvenli alana gitmeliyiz. Bu alan, sabitlenmiş ve sağlam mobilyaların yanı olabileceği gibi yaşam üçgeni oluşturabilecek bir alan da olabilir. Kapı kirişlerinden ve merdivenlerden uzak durmakta yarar var.
• Yukarıda belirlenen güvenli alana geçtiğimizde ise ya bir koltuk ya da bir yatak kenarına cenin pozisyonunda kıvrılmamız gerekiyor. Burada amaç, kapsadığımız alanı asgari düzeye indirerek alınabilecek hasarı azaltmak. Dolayısıyla ne kadar küçülüp kıvrılırsak korunma olasılığımız da o kadar artacaktır. Bu arada bebekli bireyler, cenin pozisyonundayken bebeklerini saracak şekilde durabilir.
• Sarsıntı geçene kadar çök-kapan-tutun pozisyonunu korumamız ve sarsıntı geçtikten sonra binayı hızla terk etmemiz gerekiyor.
• Cam, pencere ve ayna gibi alanlardan mümkün olduğunda uzak durmalıyız; zira bu alanlar, deprem esnasında patlayıp kırılabileceği için bize ve sevdiklerimize zarar verebilir.
• Üzerimize düşmesi muhtemel aydınlatmalardan uzaklaşmalıyız.
• Deprem esnasında yataktaysak ve üzerimize düşecek herhangi bir nesne yoksa yatakta kalalım ve kafamızı bir yastık ya da bir kitapla koruma altına alalım. Sarsıntı geçtikten sonra yataktan güvenle inip binayı terk edelim.
• Deprem anında binayı terk etmeye çalışmanın güvenli olmadığını pek çok çalışma göstermiştir. Dolayısıyla SARSINTI GEÇENE DEK BİNAYI TERK ETMEYE ÇALIŞMAMALIYIZ.
• Kibrit ve çakmak gibi yanıcı ve yakıcı maddeleri kullanmamaya ve elektrik düğmelerine basmamaya özen göstermeliyiz. Bu durumlar, herhangi bir gaz sızıntısı olma ihtimaline karşı risk oluşturabilmektedir.
• Büyük depremler sonrasında artçı deprem olma olasılığı yüksek olduğundan sarsıntılar tamamen geçene kadar hasarlı binalara girmemeliyiz.

Depremde Tekerlekli Sandalyedeysek Ne Yapmalıyız?

Deprem anında dezavantajlı bireylerin neler yapması gerektiği de son derece önemli bir konu. Fiziksel engeli bulunan ve tekerlekli sandalyede olan kişiler deprem anında güvenli bir alana geçtikten sonra sandalyelerinin hareket mekanizmasını durdurup elleriyle veya korunaklı bir cisimle başlarını koruma altına alarak sarsıntı geçene kadar beklemede kalmalı.

Depremde Banyodaysak Neler Yapmalıyız?

Gün içinde pek çok yerde, pek çok farklı işle uğraşıyoruz. Dolayısıyla depreme banyoda yakalanırsak kendimizi ayna ya da pencereden uzakta tutacak şekilde konumlandırdıktan sonra olduğumuz yerde çömelip başımızı koruma altına alabiliriz. Banyolar, evlerdeki, görece küçük alanlar olduğu için burada kalmak, bizim için daha güvenli olacaktır.

Depremde Uykudaysak Neler Yapmalıyız?

Depremlerin ne zaman gerçekleşeceğini kesin olarak bilemiyoruz. Dolayısıyla depreme gün içinde ya da gece saatlerinde yakalanma olasılığımız her daim eşit. Bu sebeple eğer depreme gece uykusunda yakalanırsak şu adımları gerçekleştirmemizde yarar var:

Eğer önceden belirlediğimiz yaşam üçgeni alanı erişebileceğimiz uzaklıktaysa oraya doğru yönelmeliyiz. Eğer bu alana ulaşmamız zorsa ve üzerimize düşmesi muhtemel tehlikeli bir nesne de yoksa kafamızı koruyarak yatakta kalmamız en doğrusu olacaktır. Sarsıntı geçtiği anda güvenli ve hızlı biçimde bina dışındaki toplanma alanlarına gitmeliyiz.

Depremde Balkondaysak Neler Yapmalıyız?

Deprem esnasında balkondaysak mümkün olan en hızlı şekilde evde belirlediğimiz yaşam üçgeni alanına doğru yönelmeliyiz. Zira evlerin balkon ya da teras gibi dış mekanları, deprem anında son derece riskli olabilir. 

Depremde Arabadaysak Neler Yapmalıyız? 

Deprem gibi büyük ve sarsıcı bir doğal afete trafikte de yakalanma olasılığımız var. Dolayısıyla deprem anında araç kullanıyorsak ya da araç içindeysek neler yapmamız gerektiği konusunda bilgi sahibi olmalıyız. Aşağıda depremde araçtaysak nasıl davranmalıyız, kendimizi ve sevdiklerimizi nasıl korumalıyız, sorularının yanıtını bulabiliriz.

• Eğer araçla açık bir alandaysak bina, ağaç ya da direklerin olduğu alanlardan uzak bir alanda, aracı sağa çekip durmalıyız.
• Pencereleri kapatıp aracın motorunu durdurmalıyız. Aracın kontak anahtarını da üzerinde bırakmalı ve sarsıntı geçene dek araç içinde kalmalıyız.
• Ancak araç kapalı bir otoparkta ya da bir tüneldeyse araçtan inip aracın yanında yatar pozisyona geçmeliyiz. Zira araç, üstüne düşen ağır nesnelerle belki zarar görecek; ancak tamamen yok olmayacaktır. Bu durumda vücudumuzu zemine olabildiğinde yaklaştırdığımız bir duruş, bizi ve sevdiklerimizi minimum hasarla kurtarmaya yardımcı olabilir.
• Sarsıntı geçtikten sonra en yakın güvenli toplanma alanına doğru hareket edebiliriz.

Depremde Toplu Taşımadaysak Ne Yapmalıyız?

Kendi aracımız dışında, toplu taşıma araçlarını da gün içinde pek çok defalar kullanırız. Dolayısıyla eğer depreme bir otobüste, minibüste ya da metroda yakalanırsak: 

• Gerekmedikçe araçtan inmeye çalışmamalıyız. Bu durum gereksiz bir paniğe sebep olabileceği gibi yaralanmalarla da sonuçlanabilir.
• Araçtaki sabit tutamaçlara tutunarak sarsıntının geçmesini beklemeliyiz. Bu esnada yanımızda çocuğumuz varsa bir elimizle onu kendimize çekmeli bir elimizle de sabit alanlara tutunmaya devam etmeliyiz.
• Araç içindeki yetkili tarafından verilen talimatlara olabildiğince uymaya gayret etmeliyiz.
• Sarsıntı sona erdikten sonra araçtan güvenli ve hızlı biçimde inmeliyiz.

Depremde Okuldaysak Neler Yapmalıyız?

Okullar da deprem anında içinde bulunabileceğimiz bir diğer mekan. Dolayısıyla depreme okulda yakalanırsak aşağıdaki adımları izlememiz faydalı olacaktır:

• O anda mekanda mevcut bulunan yetkili personelin talimatlarını izleyerek sağlam mobilyaların yanında çök-kapan-tutun pozisyonunu almalıyız.
• Duvara ya da zemine sabitlenmemiş eşyalardan ve nesnelerden uzak durmalıyız.
• Sakinliğimizi korumalıyız.
• Merdiven ve asansörleri kullanmamalıyız.
• Sarsıntı geçtikten sonra güvenli ve hızlı biçimde açık alandaki toplanma alanlarına yönlenmeliyiz.

Depremde İş Yerindeysek Neler Yapmalıyız?

Aslında depreme iş yerinde yakalandığımızda yapmamız gerekenler, okulda ya da diğer iç mekanlarda yapmamız gerekenlerden çok da farklı olmayacaktır. Adımlar, sırasıyla şöyle özetlenebilir:

• Öncelikle sakinliğimizi koruyarak yetkililerin talimatlarını takip etmeliyiz.
• Bulunduğumuz konumun yakınlarındaki sağlam mobilyaların yanında çök-kapan-tutun pozisyonuna geçmeliyiz.
• Bu esnada başımızı elimizle koruma altına almalıyız.
• Deprem sona erene dek merdivenleri ve asansörleri kullanmamalıyız.
• Sarsıntı geçtiğinde yine yetkililerin yönergelerini izleyerek alanı tahliye edebiliriz. Bu esnada da sakinliğimizi korumak, yaralanmaların önüne geçmek adına son derece önemli.

Depremde Asansördeysek Neler Yapmalıyız?

Asansörler ve merdivenler, deprem anında uzak durulması gereken mekanlardan. Peki, ya depreme asansörde yakalanırsak? Bu durumda sakinliğimizi korumaya çalışarak sarsıntının geçmesini beklemeliyiz. Sarsıntı geçtiğinde sesimizi dışarıdakilere duyurmaya gayret ederek çıkarılmayı beklememizde yarar var. Eğer deprem sonrası asansörde mahsur kalmadıysak geldiğimiz ilk katta inmeye çalışmalıyız.

Depremde Marketteysek Neler Yapmalıyız?

Marketler ve mağazalar da gün içinde sıklıkla ziyaret ettiğimiz yapılardan. Dolayısıyla deprem esnasında markette ya da mağazada alışveriş ediyor olmamız da kuvvetle muhtemel. Bu sebeple deprem esnasında bu gibi yapılardaysak ne yapmamız gerektiği konusunda da bilgi sahibi olmamızda yarar var.

• Gördüğümüz ilk kolonun yanında çök-kapan-tutun pozisyonunu almalıyız. Eğer satın aldığımız ürünler varsa onları hemen bırakmalı ve sağlam nesnelere tutunmalıyız.
• Ürünlerle dolu raflardan ve dolaplardan uzak durmalıyız.
• Merdivenlere ya da yangın çıkış kapılarına yönelmemeliyiz. Sarsıntı esnasında hareket etmek, bize ve sevdiklerimize yarardan çok, zarar getirebilir.
• Mağaza yetkililerinin yaptığı anonslara kulak vermeli ve onların talimatlarına uymaya çalışmalıyız.

Depremde Açık Alandaysak Neler Yapmalıyız?

Depremde açık alanlardaysak avantajımız biraz daha fazla olabilir.  Bu durumda yapmamız gerekenler hemen aşağıda:

• Etrafta bina, elektrik direği, ağaç ya da duvar olmayan bir bölge bulmaya çalışmalı ve oraya yönelmeliyiz.
• Durduğumuz yerde çömelip ellerimizle başımızı koruma altına almalıyız.
• Deniz kıyısından uzaklaşmalıyız.
• Eğer bina olmayan bir yer bulamıyorsak ve yakınlarımızda bina varsa ondan düşebilecek duvar sıvalarına ve diğer nesnelere karşı kendimizi korumalıyız.

Deprem Anında Sinema veya Tiyatrodaysak Ne Yapmalıyız?

Deprem esnasında tiyatro ya da sinema gibi toplu etkinlik alanlarındaysak ortam genelde karanlık demektir. Bu durumda sakinliğimizi koruyarak:

• Yetkililerden gelecek anonsları dinlemeliyiz.
• Yapabileceğimiz en doğru hareket, olduğumuz sıranın önüne çömelip başımızı ellerimizle ya da bir nesneyle kapatmak olacaktır.
• Eğer tavanda büyük bir avize ya da armatür varsa onun altından uzaklaşarak güvenli bir alanda çök-kapan-tutun pozisyonunu almalıyız.
• Yangın çıkışları ve merdivenler deprem esnasında tehlikeli olacağı için bu alanlardan uzak durmalıyız.

Tüm bu bilgilerin yanı sıra deprem sonrası yapmamız ve yapmamamız gerekenleri de bilmek faydalı olacaktır. Örneğin deprem sonrasında:

• Telefon hatlarını acil durumlar dışında meşgul etmemeliyiz.
• Eğer gaz kokusu alıyorsak bina içlerindeki gaz vanalarını kapatmalı, pencereleri açmalı ve binayı hemen terk etmeliyiz.
• Sarsıntı bittikten sonra deprem çantamızı alıp dışarıdaki toplanma alanına doğru hareket etmeliyiz.
• Elektrik ve su vanalarını kapatmalı, soba ve ısıtıcıları söndürmeliyiz.
• Deniz kenarlarındaysak sahilden uzaklaşıp yüksek bölgelere geçmeliyiz.
• Eğer iyi durumdaysak yardıma ihtiyaç duyanlara destek olmak için aksiyon almalıyız.

Bu Arada, Deprem Çantasında Olması Gerekenler Neler?

• Tüm gerekli ve önemli belgelerin fotokopileri (kimlik, tapu, ehliyet, diploma, DASK poliçesi…)
• Su
• Konserve gıda
• İklime uygun kıyafetler
• Sürekli kullanılan ilaçlar
• Tuvalet kağıdı
• Düdük
• Çakı
• Plastik çatal, kaşık, bıçak
• Islak mendil
• İlk yardım çantası
• Sabun, dezenfektan
• Hijyenik ped
• Uyku tulumu
• Battaniye
• Pil
• Diş fırçası, diş macunu
• Çorap
• Bebek maması, evcil hayvan maması

Enkaz Altındaysak Ne Yapmalıyız?

Kimsenin tecrübe etmesini istemediğimiz enkaz altında kalma durumunda yapılması gerekenleri bilmek, hayat kurtarıcı olabilir. Dolayısıyla eğer enkaz altındaysak şu adımları izleyerek hayatımızı idame ettirme olasılığımızı artırabiliriz:

• Moralimizi yüksek tutmalı ve olumsuz düşüncelerden mümkün olduğunca uzaklaşmalıyız.
• Bina enkazları yüksek oranda toz içerebileceği için bağırmak, toz yutmamıza neden olabilir. Dolayısıyla hem enerjimizi boş yere harcamamak hem de havadaki partikülleri yutmamak için dışarıdan ses duyana dek bağırmamalıyız.
• Dışarıdaki sesler kesildiğinde sesimizi duyurmak için elimizle ya da bulabildiğimiz sert bir cisimle taş bloklara vurmalıyız. Bu, dışarıdakilerin bizden haberdar olmasına yardımcı olacaktır.
• Eğer yukarıdaki arama-kurtarma ekibinin bize yaklaştığını hissediyorsak onları yönlendirerek işlerini kolaylaştırabiliriz.
• Enkaz altında kibrit ya da çakmak çakmamalıyız.
• Tozları kaldıracak gereksiz hareketlerden uzak durmalıyız.
• Ağzımızı ya da burnumuzu kıyafetlerimizle ya da bir bezle kapatmalıyız.
• Eğer yanımızda bebeğimiz, çocuğumuz, annemiz, babamız, kardeşimiz ya da evcil hayvanımız varsa onunla konuşarak onu sakinleştirmeye çalışmamız yararlı olacaktır.

Kaynakça

https://www.ipkb.gov.tr/

https://www.afad.gov.tr/

https://depremzemin.ibb.istanbul/

https://boun.edu.tr/

"İçerik için Kriko ekibine teşekkür ederiz."